Page 47 - TMD_Haziran_Temmuz_2020

Dökme Demir Tekniği adı ile tanımlanan
bu demir istihsal tekniği esnasında vuku
Tutankamon’un bulan reaksiyonlar günümüzde de Doğru-
meteorik demir hançeri dan Redükleme (Direkt Redüksiyon) adıy-
la uygulanan tekniğe benzer.

• Demir Niçin Dövülür?: Dökme demirin
işlenmesi kolaydı, ancak elde edilen obje-
ler çok kırılgan oldu, nispeten yararsızdı.
Eski Mısırlılar bu metale “gökten gelen si- • Demir Çağı’nda Çevre Tahribatı hız- arasında bulunan demir obje ve cüruf- Nihayet demirciler ticari olarak rağbet gö-
yah bakır”, Sümerliler “göksel metal” adını landı; çünkü metalleri ergitmek için hem ları incelendiğinde, M.Ö. 1000 yıllarında ren bronz objelerden çok daha iyi özelli-
verdi. Ancak az bulunan meteorik demirin yüksek sıcaklıklara ulaşmak, hem de MeO Ön Asya’da Urartu ve Frig uygarlıklarıyla ğe sahip aletleri (özellikle kılıçlar) dökme
tedarik sorunu çıktı, bir süre sonra etrafta + CO = Me + CO temel denklemine göre başlayan Demir Çağı’nı takip eden uzun
EMTİA DÜNYASI
2 demirden oluşturmak için zahmetli bir yol
bulunanlar yetmez oldu, bu durum demi- indirgeme maddesi olarak büyük miktar- yıllarda demir istihsal teknolojisinin te- bulabildi. Tarif, odun kömürü ateşinde,
ri kıymetli taşlar ve altından daha değerli larda, örn. 5 kg bakır cevher için 100 kg melinde fazla bir değişiklik görünmüyor. yüksek sıcaklıkta uzun süre Fe’yi (genel-
hale getirdi. Tunç Çağı 2000 yıldan fazla odun kömürüne gerek vardı. Metal ergit- Demir istihsali, ilk olarak demir oksit bi- likle tüm çubuğu) “kızartarak-temperle-
sürdü, demir objelerin üretilip kullanıl- me fırınlarında kullanılan odunlara ek leşiğinden oksijeni ayırmayı (redükleme) me”dövmekti. İlk demirciler, yeterince saf
ması ile aniden “Demir Çağı’na geçilme- olarak “demirden aletlerin tarla açmada hedefler. Bunun için demir cevheri önce
olmayan, oldukça yumuşak dökme demiri
di, demirin üstünlüğünü gösterip “Demir kullanımı ve gemi yapımında kullanılan tokmakla inceltilir, genellikle yamaçlarda yüksek sıcaklıklarda döverek içindeki hava
Çağı’’na geçilmesi 1000 yıl sürdü. Bakır keresteler’’ Asya ve Avrupa’da (özellikle inşa edilen fırın ya da ocaklara, odun kö- kabarcıklarını ve yabancı curuf artıklarını
gibi demir de farklı özellikler elde etmek Anadolu’da) büyük ölçüde ormanların mürü, ince demir cevheri sırayla şarj edilir. uzaklaştırınca, sıkı doku özelliğine sahip
için nikel ve titanyum gibi diğer metallerle kaybolmasına neden oldu. İlk dönemde Odun kömürü tutuşunca cevheri redük- “dövme demir” elde etmeyi başardılar.
alaşımlanabilir ve bu alaşımların değeri, bakır (Cu) dışında önemli ölçüde kolay- lemek (demir oksit bileşiğinden oksijeni Sırrı neydi, çok basit: demirin oda sıcak-
alaşımın kimyasal analizini göremeyen ca ergitilen; kıymetli soy metaller altın ayırmak) için gerekli sıcaklık derecesine lığında demir kafesindeki interstisyel ya-
demirciler tarafından bile takdir edildi. (Au) ve gümüş (Ag) ile diğer metaller ulaştıracak ısı enerjisini ve karbonmonok- bancı atom C’nin doğru içeriği önemlidir.
Özellikle, meteoritlerden elde edilen do- (kalay (Sn), arsenik (As), kurşun (Pb) ve siti (redükleyici) temin eder, böylece ince Dövme demirin küçük C içeriğini yaklaşık
ğal demir nikelce zengindir ve bununla cıva (Hg) idi. Ateşe körükler ile fazla hava cevher parçalarının yüzeyinde demir me- % 0,1’den optimum % 0,9’a yükselttiyseniz
ilgilenen demirciler, yüksek kaliteli nikel vermenin sıcaklığı arttırdığı biliniyor- tali meydana gelir. (elbette, ne yaptığınızı bilmeden) güç üç
demir alaşımından dolayı iyi araçlar ve du. Aşağıdaki resimde yaklaşık 3500 yıl kat arttı!
silahlar üretmeyi başardılar. Grönland’da- önce, metal ergitme ateşi için gerekli ısı- Demir oksitin redüklenmesi ve dolayısıy-
ki Eskimolar avcılık aletlerini yüzlerce yıl nın ayaklı körüklerden sağlanan üfleçlerle la üretimi, demirin ergime sıcaklığı olan Fe ergitilemediğinden demir hamuru-
hazır buldukları 30 tonluk tek bir meteo- oluşturulduğuna dair Mısır firavun meza- 1535°C çok altında 800°C civarında başlar. na “büyülü” maddeler eklemenin olağan
rdan elde ettikleri demirden üretti. Kala- rı duvar süslemesi gösteriliyor. Bu reaksiyonların devam edip, cevherdeki (ampirik) yolu yoktu. Tek yol, karbonu (ve
nına 1890’da amiral R. Peary tarafından demirin açığa çıkması için 1000-1150°C / veya benzer olumlu etki gösteren azotu)
el konuldu, bugün New York Doğa Tarihi • Çeliğe Giden Uzun Yolda İlk Aşa- sıcaklık yeter. Fakat bu sıcaklık demir ele- yüzeye yaymaktı. Usta demircilerin ger-
Müzesi’ndedir. ma-Dökme Demir: Arkeolojik kalıntılar mentinin ergime sıcaklığı olan 1535°C den çekte ne olduğu hakkında hiçbir fikri yok-
düşük olduğundan, meydana gelen katı tu; kutsal ateşte demiri “temizlediklerini”
ince demir metal tanecikleri, reaksiyona düşündüler. Dökme demirin karbon içeri-
girmemiş demir oksit, cüruf ve kömür ka- ği optimum % 0,9’a yükseltilince (elbette,
lıntısı karışımıdır. Sıcaklık etkisiyle mey- ne yapıldığı bilinmeden), demirin gücü üç
dana gelen, yarı erimiş (hamur halindeki) kat arttı. Bu dövme prosesi demir karbon
bu malzeme, süngere benzemesinden do- alaşımı gereken özelliğe erişinceye kadar,
layı «Sünger Demir» olarak anılır.Ortaya birkaç kez tekrar edilir. Dikkatli olunma-
çıkan ürün tokmakla ezilip, metal demir dığı takdirde, dokusu içine çok fazla (% 3
alınıp, kalanlar tekrar ocağa şarj edilir.
-% 4) karbon alan metal, ergime noktası

- 46 - - 47 -
TMD MADEN - SEKTÖRDEN HABERLER BÜLTENİ TMD MADEN - SEKTÖRDEN HABERLER BÜLTENİ